ՄԻ ՆԿԱՐԻ ՊԱՏՄՈՒԹՅՈՒՆ՝ ՎԱՐԴԳԵՍ ՍՈՒՐԵՆՅԱՆՑԻ «ՍԱԼՈՄԵՆ»

Վ.  Սուրենյանց. Սալոմե 1907, ՀԱՊ

  Հայ արվեստասերների կողմից  ամենաճանաչված և փնտրված արվեստի գործերից է Վարդգես Սուրենյանցի Սալոմեն: Այն 1929 թվականին  Մարտիրոս Սարյանի ջանքերով  Ազգային պատկերասրահում է հայտնվել և մշտական ցուցադրությունից գրեթե  չի հանվել՝ բացառությամբ այն ժամանակահատվածների, երբ նկարը ռեստավրացիայի բաժին է ուղարկվել ՝ վնասվածքները և ներկաշերտերը վերականգնելու նպատակով: Վերջերս  նմանատիպ վերականգնումից հետո՝  5-ամյա դադարից հետո,  Սալոմեն վերադարձավ մշտական ցուցադրության:

Այժմ  ծանոթանանք Սալոմեի   նախապատմությանը. նա  նոր Կտակարանային կերպար է: Ըստ Մարկոսի և Մաթևոսի ավետարանների, Սալոմեի բուն պատմությունն անմիջապես առնչվում է Հովհաննես Մկրտչի հետ: Սալոմեն Հերովդիայի դուստրն է, վերջինս իր ամուսնու կենդանության օրոք գայթակղելով նրա եղբորը՝ Հերովդես Անտիպային, ամուսնանում է նրա հետ: Հրեական օրենքն արգելում էր կենդանի ամուսնու օրոք այլ մարդու հետ ամուսնանալ և այս արարքը հրապարակային  պարսավանքի է արժանանում Հովհաննես Մկրտչի կողմից: Հերովդիան վրեժխնդիր լինելու համար ձերբակալել է տալիս Հովհաննես Մկրտչին:

Որոշ ժամանակ անց էլ ՝ Հերովդեսի ծննդյան օրը , Սալոմեն իր պարով հիացնում է հոբելյարին և վերջինս խոստանում է կատարել նրա ցանկությունը: Մոր ուղղարդմամբ  Սալոմեն պահանջում է սկուտեղի վրա մատուցել Հովհաննես Մկրտչի գլուխը:

   Դարեր շարունակ  նոր կտակարանային այս պատմությունը  ներշնչանքի աղբյուր է դարձել  գրողների, երաժիշտների  և նկարիչների  համար: Հարյուրամյակներով այս թեմայի պատկերագրությունն ավանդական կիրառություն է ունեցել  համաշխարհային կերպարվեստում  :

   Ինչպես գիտենք, Վարդգես Սուրենյանցի համար Սալոմեին  անդրադառնալու  շարժառիթ է դարձել  Օսկար Ուայլդի Սալոմե պիեսը , որը նա  գրել  է 1891  թվականին   :  Եթե Աստվածաշնչում Սալոմեն Հովհաննես Մկրտչին գլխատելու գաղափարը մոր ուղղորդմամբ է իրականացնում, ապա Ուայլդի   համանուն  պիեսում հերոսուհին հրապուրված   է լինում  Հովհաննեսով և նրա  կողմից պարբերաբար մերժվում  է:  Հենց  այս առիթն էլ  պատճառ է  դառնում վրեժխնդիր լինելուն:

 Օսկար Ուայլդի պիեսը, նաև Շտրաուսի  օպերան նոր հետաքրքրության ալիք են առաջանցում Սալոմեի կերպարի նկատմամբ :  

Հայկական կերպարվեստում Սալոմեի կերպարին  բազմում անդրադարձներ կան՝ Վահրամ Գայֆեճյան, Գառզու, Ժանսեմ, Վեհիկ Տեր-Գրիգորյան , Հակոբ Կոջոյան:   Դրանցից ամենատպավորիչները թերևս  Սուրենյանցի Սալոմեն է  և Հակոբ Գյուրջյանի համանուն քանդակը:  Դրանք երկուսն էլ իրավամբ  կարող ենք  դասել  համաշխարհային կերպարվեստի գլուխգործոցների շարքին:

Այժմ անցնենք, Վարդգես Սուրենյանցի «Սալոմեի» պատմությանը :  Երբ 1907 թվականին նկարիչը  ստեղծում է  Սալոմեն, նշում է, որ ոգևորվել է հենց  Ուայլդի համանուն պիեսից:  Հարց է առաջանում, որի պատասխանը այդպես էլ չգիտենք՝  բնագրի՞ց, թե՞   Վահան Տերյանի   թարգմանությամբ է կարդացել պիեսը : Հարկ է նշել, որ   1905 թվականին  Վահան Տերյանը Սալոմեն հայերեն է թարգմանել:

Բոլոր դեպքերում Սուրենյանցի « Սալոմեն»  տարբերվում է մինչ այդ ստեղծվածներից:    Եթե մեծամասամբ պատկերագրության մեջ առկա է արծաթյա սկուտեղով Հովհաննես Մկրտչի կտրված գլուխը կամ ավելի քիչ հանդիպող պատկերագրությամբ Սալոմեի պարը նկարագրող տեսարանը, ապա Սուրենյանցի Սալոմեն  անչափ գեղեցիկ երիտասարդ կին  է, ում  բարձրից ներքև նայող հայացքը ինքնաբավություն և հպարտություն է արտահայտում, նա կարծես  ներքուստ հաղթանակի բերկրանքն է վայելում: Կարելի է ենթադրել, որ Վարդգես Սուրենյանցը սկուտեղով Հովհաննես Մկրտչի գլուխը մատուցելուն  հաջորդող տեսարանն է պատկերել, որտեղ Սալոմեի վրեժը լուծված է, ցանկությունն էլ՝ իրագործված:

Ի դեպ,  Վարդգես Սուրենյանցի «Սալոմեն» մինչ Հայաստանի Ազգային պատկերասրահում հանգրվանելը՝  1912 թվականին ցուցադրվել է Մյունխենի գեղարվեստի ակադեմիայի 100-ամյա հոբելյանին նվիրված ցուցահանդեսում։ Իսկ 1914-ին մասնակցել է Վենետիկի ժամանակակից արվեստի միջազգային բիենալեին։

ԱՆԱՀԻՏ ԿՈՐՅՈՒՆ

Հակոբ Գյուրջյան. Սալոմե 1925