ԲԱՑԱՐՁԱԿ ՍԵՐՍ` ԳՅՈՒՄՐԻ

Գյումրին ծննդավայրս չէ` մանկությանս ու իմ առաջին սիրո քաղաքն է: Գյումրին ինձ համար Արամ պապս է ու Կորյուն հայրս, երկուսն էլ չկան, գնացել ձուլվել են այդ փոքրիկ քաղաքին ու դարձել նրա մի մասնիկը: Գյումրի չեմ գնում` առանց այդ երկու հրաշալի տղամարդկանց դատարկ է ինձ համար այդ քաղաքը: Հեռվից եմ սիրում այդ քաղաքը ու դա ավելի լավ է: Նա ինձ նոր զգացողություններ ապրելու հնարավորություններ է ընձեռում: Չնայած Երեւանը Գյումրիից հեռու է 126 կիլոմետրով, սակայն սարերի ու ձորերի տարբերություն կա: Ցանկացած գյումրեցի պոտենցիալ պոետ ու նկարիչ է, իսկ քանակն էլ որակ է տալիս: Ըդիկ մեր հողից ու ջրից է` համոզված են գյումրեցիները, կարեւորը ԳՅՈՒՄՐԻՈՒՄ ծնվելն է` հետո ուր էլ, որ լինեն ջրի երես են դուրս գալիս էդ գյումրեցիները:

Գյումրիում առանց նկարչի կամ պոետի ընտանիք կամ գերդաստան չի լինում: Մեր` Մանուկյաններիս մեծ ընտանիքում, միայն հորաքրոջս տղան էր, որ մանուկ հասակից նկարչին բնորոշ հատկություններ էր դրսեւորում: Այդ մասին է խոսում այն փաստը, որ մի օր թերթելով ինձ նվիրված ալբոմներից մեկը, ուր մերկ կանանց ֆիգուրներ կային, ասաց. «Ըմբես կսիրեմ չփլաղ կնիկների»: Սա առաջին եւ վերջին նկարչական ոգեւորությունն էր մեր մեծ ընտանիքում: Ճիշտ է, պոետ եւս չկա մեզանում, բայց այդ կոչմանը համարժեք քիչ թե շատ ինձ նման մի երեւույթ կա, ով լրագրությամբ է զբաղվում ու երբեմն-երբեմն պատմվածքներ ու արձակ պոեմներ գրում:

Ասում են` Արամ պապս մեր բակի հետեւում գտնվող սարայի հին սունդուկում Սայաթ- Նովայի դավթարի կրկնօրինակից ուներ ու երբ քեֆը տնգոզ էր լինում, էդ գրքի միջի երգերն էր երգում: Պապիս երգելուց չեմ հիշում` միայն զրնգուն, բարձր ձայնը.

- Է՜հեե՜հեյ, կնիկ,- ողջ բակով լսվում էր նրա ձայնը: Հասմիկ հորաքույրս էլ պապիս իններորդ զավակն է, նրան է քաշել` հրաշալի երգում է: Առանց նրա երգի մեր հարսանիքները հաստատ համ ու հոտ չէին ունենա:

Ժաժքը հսկա պապիս շատ խեղճացրեց` իր սիրելի Ծաղիկ դստերն իր հետ տանելով, իսկ հորս աչքերին կյանքումս առաջին ու վերջին անգամ արցունքներ տեսա: Երկար ժամանակ երգեր չերգվեցին: Կիսավեր Լենինականն այս ընթացքում Կումայրի, հետո Գյումրի վերանվանվեց ու այդպես էլ Գյումրի մնաց, բայց, ափսոս, դրանով ոչինչ չփոխվեց քաղաքի կյանքում: Ցավից, տառապանքներից ու ավերակներից կնճռոտվել էր քաղաքի դեմքը: Գյումրեցին բարձրաձայն ողբաց ու իր հոգու բոլոր ծալքերով ապրեց իր դժբախտությունը: Ու մի սովորական օր քաղաքը դադարեց լալուց, որոշեց ապրել առաջվա պես` այս քաղաքի բնակիչները խեղճ ապրել չէին սիրում: Ռուսաստանում հեղաշրջում էր, երկիրը քաղաքական տենդի մեջ էր, Գյումրին` եւս, սակայն գյումրեցիք հարստանալու, լավ ապրելու մոլուցքով էին լցված` արդիբաշ ե՞ս, ապ ջան: Նախկին լենինականցիները հինգկոպեկանոց պղնձադրամներն էին հալեցնում «կիսալատի մեջը» ու տանում ռուսաստանները վաճառելու: Որոշ ժամանակ անց գյումրեցիներից շատերը ոչ միայն հետ բերեցին երկրաշարժի ժամանակ իրենց կորցրածը, այլեւ հարստացան: Նրանք սկսեցին կրկին ծիծաղել ու անեկդոտներ հորինել:

Ամանորյա բոլոր գեղեցիկ հուշերի ճանապարհները Գյումրիում են կանգ առնում: Վերջին Նոր տարին ամենագեղեցիկն էր: Դա 1992 թվականի տարեմուտն էր, երբ դեկտեմբերի 31- ի գիշերը ժամը 10-ից սկսեց ձյուն գալ: Ածուխի վառարանի վրա խաղողի թփով դոլման էր վերջին անգամ եռ գալիս, իսկ ներսի սենյակում` 3 տարի ընդմիջումից հետո, ամենեամեծ եղեւնին էր զարդարվում, իսկ ես անընդհատ հենվելով բակ նայող լուսամուտին` խոշոր փաթիլներով թափվող ձյանն էի նայում ու մտածում, որ դրանք կարծես պսպղուն ադամանդներ լինեն: Դա վերջին ադամանդափայլ ձյունն էր: Տոնածառը զարդարված էր ու մենք` երեխաներս, պառկած մեր Արամ պապի մահճակալի տակ կոնյակի միջուկով կակաոյապատ կոնֆետ էինք ուտում, ու յուրաքանչյուրս մեր մտքում երազանք պահում: Եվ այդ տարվա ոչ մի երազանք իրականություն չդարձավ: Մեր մանկության հեքիաթը վերջնականապես փուլ եկավ` 92-ի գարնանը հացի հերթերում մեր մանկությունը սպանելով ու հարեւան թաղամասի ցայտաղբյուրից 20 լիտր ջուր տուն քարշ տալով, ինչպես նաեւ հաջորդ Ամանորը լամպի լույսի տակ դիմավորելով: Վերջին անգամ Անահիտ մամս իր օջախում մեծ կաստուրկով, ինչպես ինքն էր ասում, չրի խառը կոմպոտ պատրաստեց` աշխարհում ամենահամեղ ըմպելիքը: Ու Արամ պապս ողջ տնով մեկ բղավեց. «Վո՞վ կա տեղ, գառ ջան, պուտմ պաղ ջուր բեր, ծարավ եմ»: Նոր տարին նշանակում էր չրով կոմպոտ: Ու դրա կաթսան սովորաբար դրվում էր դրսում` դռան մոտ: Եվ ամենահաճելին այն էր, որ կաթսայի երեսին հաստ շերտով սառույց էր բռնում ու ես մեծագույն հաճույքով պղնձյա բաժակով ջարդում էի սառույցը ու կաթսայի տակից կոմպոտով լցնում բաժակը: Ու երբ ըմպելիքով բաժակը հանկարծ տեսներ մամս, սկսվում էր կռիվը.

- Կհիվնդնաս, այ մարդ, մենձ մարդ ես, ով ունի էս օրով քո հավեսը,- բարկանում էր տատս:

- Ըդիկ քո գործը չէ, տուր բաժակը, բալա ջան, շոգեն մեռա,- հետեւում էր պապիս պատասխանը:

Պապս այդ տարի իր կյանքի վերջին Ամանորն էր նշում, իսկ մենք` մեր Գյումրվա վերջին Նոր տարին:

Գյումրիում նոր տարիներն անասելի գեղեցիկ էին դիմավորվում` չգիտեմ քաղաքի կենսոլորտից էր, թե նրանից, որ պապս ու հայրս էին կենդանի, թե նրանից, որ սեղանի շուրջ երկու տասնյակին հասնող հարազատներով էինք դիմավորում:

Նույն տարում մահացավ 84-ամյա Արամ պապս, Անահիտ մամիս մեզ հետ Երեւան տեղափոխեցինք, ու տատս մեկուկես տարի ապրելով չսիրելի մայրաքաղաքում, 94-ի գարնանը ցանկացավ իր Գյումրվա տուն-տեղը դառնալ: Վերադարձավ ու էլի 84 տարեկանում, ինչպես պապս, իր մահկանացուն կնքեց: Նրանց անգոյության հետ Գյումրին իր հրապուրանքը մի տեսակ կորցրեց: Առաջին սերս էլ հօդս ցնդեց, երբ իմացա, որ իմ սիրած տղան Բելգիա է մեկնել ու այլեւս չի վերադառնալու:

13 տարի ընդմիջումից հետո կրկին Գյումրիում եմ` Օպերային թատրոնը «Անուշն» է ներկայացնում, ավելի ճիշտՙ վերադարձնում գյումրեցիներին: Չնայած ձյուն-սառնամանիքին` Աճեմյանի անվան թատրոնում ասեղ գցելու տեղ չկա` Անուշը հերանց տուն է դարձել` ոտքի վրա գյումրեցիները հորինեցին իրենց հերթական սրամտությունը: «Էսօր ենք իմացել, օր Էրեւնից օպերա բդի գա մեր քովը: Ըսպեսնա բաների կարոտ ենք: Ախր, Անուշը առաջին անգամ մեզ մոտ է բեմադրվել»,- ասում է գյումրեցին:

Հաջորդ անգամ առիթը կրկին երաժշտական էր: Այս անգամ երիտասարդ երաժիշտները Գյումրիում ծառայող ռուսական զորամասի համար փոքրիկ միջոցառում էին պատրաստել: Միջոցառումից հետո, անշուշտ, գյումրեցիները առանց մի կտոր հաց ուտելու, մեզ թույլ չէին տա ճանապարհ ընկնել: Եվ ահա մայրաքաղաքաբնակները խոստովանում են, որ իրենց ողջ կյանքում այդպիսի համով հաց երբեւէ չեն կերել, իսկ իմ հիշողության մեջ կամաց-կամաց վերականգնվում է քարի հացի ծանոթ համն ու բույրը: Մենք` երեւանցիներս, ագահորեն վայելում էինք գյումրվա քարի հացը, որը, ինչպես սպաներից մեկն ասաց` «բազարի քովը կծախեն»:

Գյումրի էլ չեմ գնացել, սակայն հաճախ եմ շփվում գյումրեցիների հետ: Վերջերս գյումրվա բարբառով ֆրանսերեն խոսող գյումրեցիների հանդիպեցի, շատ զիլ էր` ամենագեղեցիկ լեզուն ու ամենագեղեցիկ բարբառը միախառնված: Ավելի զիլ էր, երբ իմացա, որ ուղիղ 1 ամիս առաջ սեւամորթ գյումրեցի է լույս աշխարհ եկել: Երեխայի հայրը գյումրեցի երիտասարդ երաժիշտ է, իսկ մայրը ջազ երգչուհի` գեղեցկուհի նեգրուհի:

   Այն պահին, երբ ինձ թվում էր, որ այլևս Գյումրի չեմ գնալու, ծանոթացա հրաշք մարդու ու հզոր արվեստագետի`Էդուարդ Արծրունյանի հետ: Դա 2009 թվականն էր: Հենց այդ գյումրեցու  միջոցով էլ վերականգնեցի խաթարված կապս էդ քաղաքի հետ`մանկությանս հուշերը միախառնվեցին նոր ու անծանոթ արվեստային տպավորությունների հետ` էլ Արծրունյանի ցուցահանդես, էլ շնորհանդես….

Ու, երբ Արծրունյանը ևս մահացավ, նրանից հետո տարօրինակ կերպով  հոգևոր կապս  Գյումրու  հետ ամրացավ ` բազմաթիվ  հրաշալի գյումրեցի  արվեստագետների ու երիտասարդների հետ ծանոթացա ու հասկացա, որ քաղաքի ապագան հրաշալի ձեռքերում է: Ժամանակ առ ժամանակ Գյումրի այցելելու`  քաղաքի հետ շփման եզրեր եմ փնտրում….Ստացվում է` Գյումրին  ինձ սիրում է ու մեր սերն էլ փոխադարձ է….   

Անահիտ Կորյուն

Լուսանկարը` Հայկ Ադամյան :Վերջին լուսանկարում  մեր ընտանիքն է` ես` հայրիկիս ու մայրիկիս հետ, Լենինականում: